Η Ουκρανία είναι μία μεγάλη χώρα, η μεγαλύτερη της Ευρώπης μετά τη Ρωσία σε έκταση, και μία από τις πιο μεγάλες σε πληθυσμό, καθώς έχει κάτι παραπάνω από 43.000.000 κατοίκους. Επίσης, οι πλουτοπαραγωγικές δυνατότητές της είναι εξίσου μεγάλες. Η χώρα αυτή όμως δεν είναι τόσο σημαντική για τη Ρωσία για τις πλουτοπαραγωγικές πηγές της- γιατί η Ρωσία διαθέτει πολύ περισσότερες και δεν τις έχει ανάγκη- όσο είναι για τον γεωπολιτικό και τον συμβολικό της ρόλο.
Α. Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΟΥΚΡΑΝΙΑΣ
Η Ουκρανία κατέχει σημαντική γεωπολιτική θέση και γι’ αυτό η Ρωσία επιδιώκει πάντα να την έχει στη δική της σφαίρα επιρροής είτε άμεσα είτε έμμεσα. Άμεσα την είχε, όταν τα εδάφη αυτά αποτελούσαν μέρος της επικράτειάς της ήδη από την εποχή του Μεγάλου Πέτρου ως και την πτώση της ΕΣΣΔ το 1991. Έμμεσα την είχε κάτω από την σφαίρα επιρροής της από το 1991 ως και το 2013 που ανατράπηκε ο τότε Πρόεδρός της Γιανουκόβιτς, μέσω της επανάστασης Euromaiden. Πίσω από την επανάσταση αυτή ήταν χωρίς αμφιβολία η Δύση. Η πτώση του Γιανουκόβιτς σήμανε για τη Ρωσία μία νέα εποχή, καθώς η Ουκρανία πέρασε στα χέρια φιλοδυτικών, οι οποίοι όπως αναφέραμε σε άλλο άρθρο1 λόγω καταγωγής είναι εχθροί της Ρωσίας και γι’ αυτό στρέφονται προς την Ευρώπη. Η Ρωσία και κατά το παρελθόν κινδύνευσε να χάσει την εν λόγω περιοχή μέσα από τα χέρια της, αλλά τελικά κατάφερε να τη διατηρήσει στην κατοχή της. Συγκεκριμένα, κινδύνευσε να τη χάσει από τους Βρετανούς, τους Γάλλους και τους Οθωμανούς στον Κριμαϊκό Πόλεμο (1853-1856) και από τον Χίτλερ κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Ουκρανία είναι σημαντική γεωπολιτικά για τη Ρωσία για τους παρακάτω λόγους:
1. αποτελεί τη μοναδική διέξοδο της Ρωσίας στις «ζεστές» θάλασσες (δηλαδή τη Μεσόγειο).
2. συνδέει οικονομικά και εμπορικά τη Ρωσία με τις Αραβικές χώρες, καθώς από τα λιμάνια της Ουκρανίας συναλλάσσεται η Ρωσία με τις πλούσιες Αραβικές χώρες (πχ. Αίγυπτο, Σαουδική Αραβία κλπ).
3. η Ουκρανία είναι ο κόμβος που συνδέει για τη Ρωσία την περιοχή των Βαλκανίων με την περιοχή του Καύκασου (η Ουκρανία βρίσκεται στο μέσον των περιοχών αυτών).
4. η χερσόνησος της Κριμαίας-η Ταυρίδα για τους Έλληνες- είναι το πιο σημαντικό κομμάτι της Ουκρανίας γιατί μέσω αυτής ελέγχεται όλος ο Εύξεινος Πόντος. Η θέση της χερσονήσου αυτή δίνει το στρατηγικό πλεονέκτημα σε αυτόν που την ελέγχει να δραστηριοποιείται ελεύθερα είτε Δυτικά είτε Ανατολικά είτε Νότια του Ευξείνου Πόντου. Μόνο τα «Στενά» έχουν μεγαλύτερη γεωπολιτική σημασία στην περιοχή από την χερσόνησο της Κριμαίας.
5. η Κριμαία, αλλά και άλλα λιμάνια της Ουκρανίας, όπως η Οδησσός, χρησιμοποιούνται εδώ και αιώνες ως οι κύριες ναυτικές βάσεις των Ρώσων στη Μεσόγειο.
6. ουσιαστικά είναι η Νότια είσοδος για τη ρωσική ενδοχώρα
Συνεπώς, αν η Ρωσία χάσει την Ουκρανία, τότε συγχρόνως χάνει και όλα τα παραπάνω. Δηλαδή, χάνει τις ναυτικές βάσεις του στόλου της στη Μεσόγειο και «κλείνεται» ο δρόμος γι’ αυτή στο Νότο και μαζί οι βλέψει της για παγκόσμια κυριαρχία. Η επιρροή της, επίσης, στα Βαλκάνια θα περιοριστεί σε μεγάλο βαθμό, καθώς δεν θα είναι σε θέση να επέμβει άμεσα στις πολιτικές εξελίξεις της περιοχής, με αποτέλεσμα αργά ή γρήγορα και τα Βαλκάνια εξολοκλήρου να περάσουν στον άμεσο έλεγχο των Δυτικών. Οικονομικά ο αποκλεισμός της Ρωσίας από την Μεσόγειο και των χωρών που συναλλάσσεται μαζί τους τώρα μέσω της Ουκρανίας θα σήμανε τεράστια οικονομική καταστροφή. Επιπλέον, οι Δυτικοί θα αποκτούσαν πρόσβαση στη ρωσική ενδοχώρα και θα έθεταν τη Ρωσία σε κατάσταση μόνιμης «πολιορκίας», ενώ ο Εύξεινος Πόντος από «ρωσική λίμνη» που είναι τώρα, θα μετατραπεί σε «λίμνη των Δυτικών».
Β. Η ΣΥΜΒΟΛΙΚΗ ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ ΤΗΣ ΟΥΚΡΑΝΙΑΣ
Η συμβολική αξία της Ουκρανίας στην εξωτερική πολιτική της Ρωσίας είναι τεράστια. Δεν θα ήταν υπερβολή να χαρακτηριστεί «μεταφυσική-μυθική». Συγκεκριμένα, οι πρώτες ιστορικές αναφορές για τους Ρως (=οι πρώτοι Ρώσοι), η πρώτη πρωτεύουσα των Ρώσων και ο εκχριστιανισμός των Ρώσων έχουν ταυτιστεί με την περιοχή της σημερινής Ουκρανίας. Ουσιαστικά όλες οι παραδόσεις και ο πολιτισμός της σύγχρονης Ρωσίας έχει τις ρίζες του στα σημερινά ουκρανικά εδάφη. Οι ιστορικές πηγές που ασχολούνται με τον 8ο και 9ο αιώνα μ.Χ. αναφέρουν την παρουσία των πρώτων Ρώσων σε μία μεγάλη γεωγραφική περιοχή μεταξύ: Δυτικά περίπου ως τον ποταμό Βίστουλα, Ανατολικά περίπου μέχρι τον ποταμό Ντ(Δ)ον, Βόρεια ως τις περιοχές των Βίκινγκ και Νότια ως τη Ρωμαϊκή(-Βυζαντινή) Ταυρίδα. Συνεπώς, γεωγραφικά το κέντρο που αναπτύχθηκαν οι Ρώσοι βρίσκεται στην περιοχή του Κιέβου και του Νόβγκοροντ.
 |
| Οι Ρως τον 8ο και 9ο αιώνα μ.Χ. Πηγή: το λήμμα της Βικιπαίδεια: Ρως του Κιέβου. |
Επίσης, ο πρώτος και ο οριστικός εκχριστιανισμός των Ρώσων έλαβε χώρα στην περιοχή της σημερινής Ουκρανίας. Ο πρώτος εκχριστιανισμός «συνέβη» κατά τη διάρκεια της βασίλισσας Όλγας του Κιέβου στα μέσα του 10ου αιώνα μ.Χ. Όμως, ο οριστικός εκχριστιανισμός των Ρώσων έγινε στη Χερσώνα στις αρχές του 11ου αιώνα μ.Χ., όταν ο βασιλιάς Βλαδίμηρος του Κιέβου βαπτίστηκε επίσημα χριστιανός από τον ίδιο τον αυτοκράτορα των Ρωμαίων-Βυζαντινών2, τον Βασίλειο Β΄ Βουλγαροκτόνο. Οι Ρώσοι μετά από αυτή τη βάπτιση του βασιλιά τους ασπάστηκαν άπαντες τον χριστιανισμό. Η πρώτη πρωτεύουσα των Ρώσων, άρα και η κοιτίδα τους είναι το Κίεβο. Ο άνθρωπος που έχρισε ως πρωτεύουσα του πανίσχυρου κράτους του το Κίεβο ήταν ο πρίγκιπας Όλεγκ. Μέχρι τότε οι Ρώσοι ηγεμόνες θεωρούσαν ως έδρα τους το μικρότερης σημασίας Νοβγκοροντ. Οι Ρώσοι έκαναν το Κίεβο έδρα της εξουσίας τους, όταν απέκτησαν για πρώτη φορά μεγάλη δύναμη. Νωρίτερα θεωρούνταν και ήταν απλά φύλαρχοι. Όταν όμως έχρισαν το Κίεβο ως πρωτεύουσά τους είχαν αποκτήσει μεγάλη εξουσία και ήταν σε θέση να ανταγωνιστούν τις Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής, τη Ρωμαϊκή-Βυζαντινή αυτοκρατορία, την Βουλγαρία και τους Χαζάρους. Όταν έχασαν την ισχύ τους λόγω των μογγολικών κατακτήσεων, στα μέσα του 13ου αιώνα, τότε επέστρεψαν στο Νόβγκοροντ. Η Μόσχα θα αποκτήσει μεγάλη σημασία μετά τον 15ο αιώνα, όταν ο πρίγκιπάς της θα νυμφευθεί τη Σοφία Παλαιολογίνα, ανιψιά του τελευταίου αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, και μετά από αυτό τον γάμο οι Ρώσοι θα θεωρήσουν τους εαυτούς τους συνεχιστές της Βυζαντινής αυτοκρατορίας και τη Μόσχα ως Τρίτη Ρώμη. Επομένως, για τους Ρώσους το Κίεβο και η Ουκρανία είναι αναπόσπαστο κομμάτι όχι μόνο της εξωτερικής του πολιτικής, αλλά και του πολιτισμού τους και της παράδοσής τους. Για να γίνει κατανοητή ακόμη καλύτερα η συμβολική αξία της Ουκρανίας για τους Ρώσους, ας αναλογιστούμε τι σημαίνει για μας σήμερα η Κωνσταντινούπολη, τι θα σήμαινε για τους Ιταλούς η Ρώμη να ανήκε σε άλλους και η Ιερουσαλήμ για τους Εβραίους. Το Κίεβο και η Ουκρανία για τη Ρωσία είναι το «ιερό» δισκοπότηρο. Οι Ρώσοι, αν χάσουν την Ουκρανία συγχρόνως χάνουν ένα κομμάτι του εαυτού τους και του πολιτισμού τους. Οι απαρχές των Ρώσων και του ρωσικου πολιτισμού βρίσκονται στην Ουκρανία και το Κίεβο. Η επικράτηση των Δυτικών στα εδάφη αυτή θα σημάνει και την επικράτησή τους πάνω στον πολιτισμό και το πνεύμα της Ρωσίας. Αυτό τόνισε εμμέσως πλην σαφώς και ο Πρόεδρος της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν στο τελευταίο του διάγγελμα. Η απώλεια της Ουκρανίας για τους Ρώσους θα μπορούσε να συγκριθεί με τη δική μας Μικρασιατική καταστροφή. Η Δύση θα καταφέρει να της επιβληθεί μετά από σχεδόν οκτακόσια χρόνια και να την εκδιώξει από τα πατρογονικά της εδάφη, όπως κατάφεραν οι Τούρκοι να μας εκδιώξουν από τη Μικρά Ασία το 1922. Η Δύση προσπάθησε για πρώτη φορά να επιβληθεί στη Ρωσία ανεπιτυχώς τον 13ο αιώνα, όταν βασιλιάς των Ρώσων ήταν ο Αλέξανδρος Νέφσκι (1221-1263 μ.Χ.). Ο Νέφσκι νίκησε τις ενωμένες δυνάμεις των Τευτόνων ιπποτών, των Εσθονών και των Σουηδών το 1242 στη μάχη των Πάγων. Η επιθετικότητα και η Ρωσοφοβία των Δυτικών έχει τις ρίζες της σ’ αυτή την περίοδο.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Η Ρωσία σήμερα στην Ουκρανία μάχεται όχι μόνο για την πολιτική της επιβίωση, αλλά και για την πνευματική της. Η Δύση είναι πίσω από τον Ζελένσκι και οι απόγονοι αυτών που προσπαθούν εδώ και αιώνες να της επιβληθούν. Ο Ζελένσκι ηγείται μιας ετερογενούς πληθυσμιακής ομάδας, η οποία αποτελείται από τους απογόνους των πρώην κατακτητών της Ουκρανίας, τους Πολωνολιθουανούς, τους Γερμανούς και τους Τατάρους. Η πληθυσμιακή αυτή ομάδα τάσσεται εναντίον της Ρωσίας και υπέρ της Δύσης ανέκαθεν, γι’ αυτό και η Δύση τους στηρίζει έμπρακτα. Η Ρωσία και ο Πούτιν το γνωρίζουν πολύ καλά αυτό και για τον λόγο αυτό αντέδρασαν, όπως αντέδρασαν. Είναι αδιανόητο για τους Ρώσους να υπάρχουν χωρίς να κατέχουν αυτές τις περιοχές. Η καρδιά και το πνεύμα του ρωσικού έθνους χτυπάνε στα εδάφη αυτά. Το «είναι» της Ρωσίας έχει ταυτιστεί με την Ουκρανία σχεδόν εδώ και 13 αιώνες. Συνεπώς, η σπουδαιότητα της Ουκρανίας για τη Ρωσία είναι ανεκτίμητη και γι’ αυτό τον λόγο θα πράξει τα πάντα για να παραμείνει στην κατοχή της. Το ίδιο θα έπραττε και η Δύση, αν βρισκόταν σε παρόμοια θέση. Η τελευταία φορά που η Δύση βρέθηκε σε ανάλογη θέση τοποθετείται πίσω στο έτος 732 μ.Χ. Τότε ο Φράγκος στρατηγός Κάρολος Μαρτέλος έθετε τέρμα στα επεκτατικά σχέδια των Αράβων συντρίβοντάς τους στη μάχη του Πουατιέ. Από τότε έως σήμερα η Δύση βρίσκεται σε φάση «επίθεσης».
Ιστορικός Λέκκας Σωτήριος
1 το άρθρο «ΤΟ ΟΥΚΡΑΝΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΤΟΥ ΔΙΑΣΤΑΣΗ»»
2 Ο όρος Βυζαντινός είναι μεταγενέστερος. Η εν λόγω αυτοκρατορία ονομαζόταν Ρωμαϊκή και οι κάτοικοί της ονόμαζαν τους εαυτούς τους Ρωμαίους αντίστοιχα. Ο όρος επινοήθηκε αργότερα από τον Γερμανό Ιερώνυμο Βολφ στα μέσα του 16ου αιώνα μ.Χ. και σιγά-σιγά επικράτησε.
